Door Alissa van den Berg
Je werk is het speelveld, strategie je troef
Je werk is het speelveld
Als werkende vrouw herken je je vast in een van de volgende situaties, of een variatie hierop: je zit als enige of een van de weinige vrouwen bij een belangrijke meeting en tijdens de pauze krijg jij de koffiekan naar je toe geschoven om in te schenken. Of je hebt tijdens een presentatie een klant omvergeblazen met een steengoed inhoudelijk verhaal, maar werd later door je mannelijke collega’s vooral geroemd om ‘je vrouwelijke charmes’. Of je werkt al langer voor een zekere baas of opdrachtgever en je vindt dat je nu eindelijk promotie of tariefsverhoging verdient, maar je durft het simpelweg niet te vragen.
Lotgenoot, als jij met waarschijnlijk enige ergernis of zelfs schaamte moet toegeven dat dit je overkomt, dan bieden we je graag een beetje troost. Bijna iedere werkende vrouw heeft te maken met dit soort situaties, of ze nu freelance werkt, in loondienst of binnen de toplaag van een grote organisatie.
Dat maakt het fenomeen natuurlijk niet minder onhandig. Of minder demotiverend. Het is net als fietsen met twee lekke banden – daarmee ga je hooguit tot de supermarkt om de hoek. Precies zo houdt stigmatiserende man-vrouwdynamiek je waarschijnlijk tegen om verder of hogerop te komen. Bewust of onbewust.
Ironisch eigenlijk; in deze tijd waarin vrouwen hoger opgeleid zijn dan ooit, moeten we nog steeds keihard werken om vooroordelen te bestrijden en te bewijzen dat we genoeg in huis hebben om hogerop te komen. Dat is fietsen met twee lekke banden, en dan ook nog bergop.
Laten we er niet over klagen, maar er snel wat aan doen. Daarom organiseert Bureau de Werkvloer avonden rond het thema ‘vrouwen op de werkvloer’. Na een goede eerste bijeenkomst over of het nog wel nodig is om over ongelijkheid op de werkvloer te praten (onomstreden antwoord: ja) organiseerden we een tweede avond, met als onderwerp ‘de regels van het spel’.
Dit keer zien we elkaar niet in de intieme garage van Sanne waar het gesprek makkelijk op gang kwam, maar in de Deventer Schouwburg. Noem het een dikke upgrade in locatie, noem het een toevallige samenloop van omstandigheden die dankzij én ondanks corona doorgang kon vinden, hoe dan ook: de setting maakt de avond ongewild wat serieuzer, gewichtiger dan de vorige keer. Gelukkig levert ons gesprek toch weer waardevolle inzichten op. Niet alleen vanuit de zaal, maar ook vanuit onze gastspreker Gerdy Pusceddu-Smoes (een medaille overigens voor degene die haar naam in één keer goed kan uitspreken).
Voorzichtige conclusie: dames, we moeten aan de bak. Niet zeuren, banden plakken en terug de weg op. Oftewel: erken je obstakels en doe er iets mee. Geen vrouw noch man is ooit integer succesvol geworden zonder flink de mouwen op te stropen.
Duizend redenen voor verandering
Laten we beginnen met de grote reden voor ons om deze avonden te organiseren. Op allerlei fronten gaat Nederland als een trein: we zijn in principe een progressief land met veel praatjes en hebben onze zaken economisch gezien best op orde. Maar als het op gelijkheid tussen mannen en vrouwen op de werkvloer aankomt, lopen we als een landerige peuter ver achter de meute aan.
Een paar feiten om je te laten zien hoe ver we precies achterlopen. In Nederland is slechts 10% van de bestuurders vrouw. Geen grap: er zijn meer mannen die Peter heten in managementfuncties dan vrouwen op dat niveau. Misschien kun je dat vrouwen niet helemaal kwalijk nemen, ze verdienen 14% minder dan mannen met precies dezelfde baan. Die loonkloof zie je terug in onze positie op de Global Gender Gap Index: we staan op een schrale 38ste plaats. Ver na andere landen die het economisch en maatschappelijk gezien veel slechter doen dan wij.
Niet voor niets is Global Goal no.5 in het leven geroepen. Dit doel richt zich specifiek op het stoppen van allerlei vormen van discriminatie, en stimuleert dus ook verbetering van de positie van vrouwen en meisjes op de arbeidsmarkt. Vrouwen verdienen betere kansen, bovendien blijft er nu nog enorm veel potentieel liggen. Zonde. Bovendien: van politieke, economische en sociale gelijkheid wordt iedereen beter en gelukkiger. Overal ter wereld. Wat let ons?
Ook bedrijfseconomisch heeft de wereld baat bij meer vrouwen op de werkvloer. Gaan ze dit ook nog fulltime doen, dan ziet McKinsey redenen voor een economische impuls van maar liefst 221 miljard euro.
Nu gaat het niet alleen om geld – ook op andere gebieden ziet de toekomst er rooskleuriger uit voor bedrijven die inzetten op gelijkwaardige man-vrouw verdeling. Ze halen meer en veelzijdiger talent in huis en worden daarmee competenter en toekomstbestendiger. Ook zijn ze een aantrekkelijkere partij voor samenwerking met internationale partners die ook streven naar een modern en representatief HR-beleid. Bovendien schijnen teams beter te functioneren als de ratio man-vrouw eerlijker is. Zo wil de natuur het: kijkt er een vrouw, dan doet een man nu eenmaal beter z’n best, en vice versa. Met gemengde teams spelen bedrijven ook nog beter in op de wensen van de nieuwe generatie én de behoeften van de consument.
Dus zeg jij het maar. Wie redt het op lange termijn? Een traditioneel stropdassenbolwerk of de moderne eerlijke club die haar prioriteiten op orde heeft.
(Ongeschreven) regels: de punaises in je banden
Kortom: een vloedgolf aan veelbelovende statistieken, goede voornemens, talent en ambities. En geen enkele reden om er niets mee te doen. Maar zoals gezegd gaat het vrouwen in Nederland toch nog niet makkelijk af op de werkvloer. Waar dat precies aan ligt? Moeilijk om helemaal de vinger op te leggen. Ongetwijfeld heeft de dynamiek in de bedrijfswereld er iets mee te maken. De ‘regels’, die bepalen hoe we met elkaar omgaan. Want of ze nu ongeschreven zijn of niet: werk je binnen een bepaalde wereld, dan kleur je binnen de lijntjes van die wereld. Zo niet, dan zijn er nog tien anderen na jou die je baan graag willen hebben.
Nu is het zo dat deze regels van oudsher worden bepaald door degenen die die werkvloer creëren: oprichters, CEO’s, leiders – mensen aan de top. En dat zijn vaker mannen dan vrouwen. In veel gevallen zie je dat dit leidt tot een traditionele rolverdeling op de werkvloer. De mannen slepen voor een goed loon op de voorgrond successen binnen, vrouwen werken eerder achter de schermen, voor een ‘onopvallender’ loon. Met alle gevolgen van dien.
Nu is het eind 2020. Overal ter wereld doen we ons best om vrouwen gelijke kansen en rechten te geven. Maar het probleem los je niet op door alleen te praten over de loonkloof, lukraak handjesvol vrouwen aan de kop van organisaties te plaatsen of door als land te erkennen dat Global Goal no. 5 aandacht verdient. Dat is van bovenaf proberen te beïnvloeden wat in de onderbuik moet beginnen. Het stuur vervangen terwijl er geen lucht in de banden zit.
Wat we nodig hebben, is een vergaande gedragsverandering van mannen én vrouwen op de werkvloer die het mogelijk maakt om uit de vastgeroeste rolverdeling te stappen. Die ruimte creëert voor vrouwen én mannen om het anders te doen dan we altijd hebben gedaan.
Hoe? Door je werk strategischer te benaderen. Door slim te bepalen wat je wel en vooral niet van jezelf laat zien op de werkvloer. Mannen zijn er doorgaans beter in om zich op één ding te richten. En dan ook nog alleen op die taken die van waarde zijn voor hun carrière. Nu de vrouwen nog.
Want terwijl het zichtbare werk doorgaat, pakken meestal vrouwen allerlei onzichtbare bijtaken op. Om er een paar te noemen: einde dag alle vieze koppen en borden in de afwasmachine zetten. Cadeautjes kopen voor jarige collega’s. Eerder weggaan van werk om zieke kinderen op te halen. De deur opendoen. De telefoon aannemen. Geurstokjes op de plee zetten. Ga zo maar door.
Het zijn geen slechte gewoontes, maar wel de onzichtbare punaises in je banden die je uit je vaart halen. Immers, je bent tijdens die handelingen niet met je werk bezig. En je collega’s gaan er op den duur op rekenen dat jij ze doet. Wees je daarvan bewust als je hogerop wil komen. Doe het de volgende keer vanuit strategisch oogpunt níet, en voel je er vooral niet lullig om.
Potje stratego-gedachte helpt
Iemand die zich professioneel hard maakt voor strategie en vrouwelijk leiderschap is Monic Bührs. Samen met Elisa de Groot schreef ze het boek Stratego voor vrouwen, waarin wordt betoogd dat het een goed idee is voor (vooral) vrouwen om hun werk meer te zien als een spel. Een bruikbare gedachte, want vanuit dat oogpunt ben je eerder geneigd strategisch te handelen en bovendien in staat situaties op je werk wat minder serieus en persoonlijk op te vatten.
Net als in een spel, kun je iedere handeling op de werkvloer zien als een manier om vooruit te komen. Zonder schuldgevoel ten opzichte van je medespelers. Zonder rottrucjes natuurlijk. Zonder zijstappen die je niet dichter bij je doel brengen, laat staan verder weg. Maar mét gepast inzicht in jezelf, je medespelers en een duidelijk doel voor ogen.
Alles draait om hoe je je eigen karakter en dat van anderen optimaal kunt gebruiken om professioneel verder te komen. Om inzicht te geven in hoe dit werkt, identificeren Bührs en de Groot op de werkvloer zeven vrouwelijke archetypes en zes mannelijke – ‘godinnen’ en ‘goden’. Overigens keken zij deze inzichten af van Jean Shinoda Bolan, die weer geïnspireerd was door Freud-leerling Carl Jung.
Niet alleen helpen deze karikaturen om te herkennen hoe jij geneigd bent je te gedragen op de werkvloer. Ook kun je kwaliteiten van de types waar je je minder in herkent zien als voorbeeld, of gebruiken om andere spelers op je werkvloer identificeren. Let op: je bent nooit helemaal één archetype. Je draagt kenmerken van alle godinnen in je, en kunt dus ook verschillende eigenschappen aanboren voor verschillende doelen. Het gaat erom dat je situaties leert herkennen waarin je beter kwaliteiten van de ene, of juist van de andere godin kunt inzetten.
Kort op de materie over de vrouwelijke godinnen ingaand, onderscheiden Bührs en de Groot zeven types:
- Athena, de topvrouw
- Artemis, de ondernemer
- Demeter, de zorgzame
- Aphrodite, de verleidster
- Hestia, de ingetogene
- Persephone, het meisje
Nogmaals: iedere vrouw heeft iets van iedere godin. Maar waarschijnlijk herken je jezelf het meeste in één type of een combinatie van twee, en zal er ook een karakter tussen zitten waar je voor je gevoel helemaal niets mee gemeen hebt.
Zo kun je een echte Artemis zijn – ondernemend en creatief, maar ook eigenwijs en koppig – die als een ware Aphrodite alle ogen in de kamer als een magneet naar zich toetrekt, maar tijdens onderhandelingen meer van zakenvrouw Athena zou mogen laten zien.
Of ben je misschien een typische Demeter – zorgzaam en sociaal-sensitief – die soms sneller om hulp zou mogen vragen, zoals het charmante meisje-meisje dat we ook allemaal in mindere of meerdere mate in ons dragen: Persephone.
En is je manager een echte rationele solist Hestia, kom dan met feiten en doorwrochte argumentatie als je iets wilt aankaarten. En doe dit vooral niet al te uitbundig, dan heb je het meeste kans op succes.
Sla het boek er eens op na. Baat het niet, schaadt het niet. Het levert je geen harde theorie op, maar wel een slimme leidraad om je eigen gedrag en dat van anderen beter te leren begrijpen. En daar strategischer mee om te gaan. Je zult zien: een beetje inzicht in het speelveld en een intelligent actieplan maken het makkelijker om doortastend te handelen. En tegenslag of teleurstelling niet als onoverkomelijk te zien, maar als een doodnormale omweg richting je doel.
Gelijke monniken, gelijke kappen
Uiteindelijk draait het allemaal om snappen in welke wereld je je begeeft. En slim om te gaan met de bijbehorende regels. Zonder je klakkeloos te voegen naar een stigmatiserende rolverdeling en door optimaal en op het juiste moment je sterke kanten te laten zien.
Een goed voorbeeld geeft onze spreker Gerdy Pusceddu-Smoes. Ze is eigenaar van een typisch mannenbedrijf in vastgoedonderhoud: Rensink in Deventer. Vraag je Gerdy hoe vrouwen zich het beste kunnen verhouden tot de werkvloer, dan zijn volgens haar drie dingen heel belangrijk. Eén: dat je jezelf blijft. Twee: dat je doet waar je goed in bent en weet waar je het over hebt. En drie: dat je absoluut nooit een voorkeursbehandeling verlangt.
In haar geval betekent dat de volgende strategie. Dat ze wél al ‘haar’ ruim tachtig mannen belt om ze te feliciteren als ze jarig zijn. Ze is sociaal, zorgzaam en gevoelig. Ze denkt daar nu eenmaal aan. Maar ook dat ze de beslissingen neemt en duidelijk de koers aangeeft binnen Rensink.
En dat ze zich altijd goed voorbereidt op gesprekken met bijvoorbeeld opdrachtgevers, omdat ze zich bewust is van haar omgeving en zich meer moet bewijzen dan welke man in haar functie dan ook. Bovendien geeft ze geen piep als ze op de dixie moet, tot haar enkels in de modder staat of bij min drie een boterham eet in de bouwkeet, panty en hakken of niet.
Je vakkennis laten gelden, is het allerbelangrijkste. Maar stelt iemand je een vraag en heb je het antwoord niet, heb dan ook gewoon het antwoord niet. Alles mag. Zolang je authentiek blijft, doet wat je moet doen en snapt welke stappen je verder brengen.
Dus dames, genoeg woorden aaneengeregen. Tijd om iets te doen. Stroop je mouwen op, peuter die punaises uit je banden en fix de boel. Of zet je innerlijke Persephone in: wapper met je wimpers en laat je buurman het plakwerk doen. Ook goed, als je maar weet wat je te doen staat.
Zie de mogelijkheden en fiets ze met gepaste branie tegemoet, wind of geen wind.